مدير كل آژانس بين‌المللي انرژي اتمي به تهران آمد
لزوم بازگشت فعالانه ايران
به وين
سارا معصومي
رافائل گروسي، مدير كل آژانس بين‌المللي انرژي اتمي براي نخستين‌بار از زمان تغيير دولت و رياست‌جمهوري ابراهيم رييسي به دعوت ايران به تهران سفر كرد. احتمال سفر گروسي به تهران از هفته گذشته مطرح شده بود اما خبرهاي حاشيه‌اي حاكي از آن بود كه از جانب ايران استقبالي از اين ميزباني نشده است. عصر روز جمعه خبرنگار وال‌استريت‌ژورنال در يك رشته توييت ابراز خوش‌بيني كرد كه مساله سفر گروسي به تهران دوباره مطرح شده است. پس از اين خبر اوليه، در نتيجه پيگيري‌هاي «اعتماد» مشخص شد كه آقاي مدير كل روز يكشنبه 21 شهريورماه (دقيقا يك روز پيش از آغاز نشست دوره‌اي شوراي حكام در وين) به دعوت ايران در تهران خواهد بود؛ خبري كه به تاييد كاظم غريب‌آبادي، نماينده ايران در آژانس بين‌المللي انرژي اتمي هم رسيد اما سعيد خطيب‌زاده، سخنگوي وزارت خارجه آن را در چارچوب رايزني‌هاي مداوم و معمول ميان ايران و آژانس دانست.
آخرين سفر رافائل گروسي به اسفندماه 1399 بازمي‌گردد كه مهمان علي‌اكبر صالحي، رييس وقت سازمان انرژي اتمي ايران بود. توافق موقت ميان ايران و آژانس بين‌المللي انرژي اتمي براي حفظ تصاوير ضبط‌شده از دوربين‌هاي آژانس در برخي نقاط در تاسيسات هسته‌اي ايران ثمره آن رايزني‌ها بود. توافقي كه عملا به طناب نجات مذاكرات برجامي در وين كه از فروردين‌ماه 1400 آغاز شد، تبديل شده و باعث شد توقف اجراي داوطلبانه پروتكل الحاقي از سوي ايران كه نتيجه مصوبه مجلس شوراي اسلامي ايران در واپسين ماه‌هاي سال 1399 بود منجر به تخريب بستر ديپلماسي نشود.
اكنون رافائل گروسي در روزهايي به ايران مي‌آيد كه در سازمان انرژي اتمي، محمد اسلامي به جاي علي‌اكبر صالحي مسووليت فني برنامه هسته‌اي ايران و در وزارت خارجه حسين اميرعبداللهيان به عنوان جانشين محمدجواد ظريف، مسووليت سياسي مذاكرات براي احياي برجام را برعهده دارد. گفته مي‌شود كه در اين دور از رايزني‌هاي ميان ايران و آژانس، گروسي صرفا با محمد اسلامي ديدار مي‌كند و از ديدار با وزير خارجه ايران خبري نخواهد بود.
حضور گروسي در تهران چه در دوره دولت قبل و چه امروز و در نخستين هفته‌هاي آغاز به كار دولت جديد با جنسي از بحران در رابطه ايران با آژانس و تاثير آن بر رايزني‌هاي برجامي همراه بود. هرچند كه طبق متن برجام، آژانس بين‌المللي انرژي اتمي صرفا نقش ناظر بر اجراي تعهدات هسته‌اي ايران را برعهده دارد اما گزارش‌هاي اين نهاد فني درباره كميت و كيفيت فاصله گرفتن ايران از تعهدات هسته‌اي داده‌شده در برجام مي‌تواند به بستري براي اعمال فشار بر ايران در ميز مذاكرات براي بازگشت همه اعضا به برجام تبديل شود و همزمان طرف مقابل را به اين نتيجه برساند كه توافق هسته‌اي مصوب 2015 با ايران اكنون با توجه به پيشرفت‌هاي كمي و كيفي برنامه اتمي ايران از هرگونه فايده منع اشاعه‌اي تهي شده است. از سوي ديگر، آژانس بين‌المللي انرژي اتمي از قريب به دو سال پيش با استناد به اسناد ادعايي رژيم اسراييل درباره ابعادي مخفي و اعلام‌نشده از برنامه اتمي ايران به نوعي پرونده مختومه‌شده ابعاد احتمالا نظامي برنامه هسته‌اي ايران را مجددا باز كرده و چند سوال جديد از ايران طرح كرده است. پرسش‌هايي درباره موادهسته‌اي يافت‌‌شده در مكان‌هايي كه از سوي ايران رسما به آژانس اعلام نشده بود. تهران در پاسخ به اين ادعاها ابتدا منبع دستيابي آژانس به اين مدارك را به دليل جاسوسي بودن آن غيرقابل استناد مي‌داند و از سوي ديگر تاكيد دارد كه در چند مرحله با آژانس در اين خصوص همكاري كرده و عدم اقناع آژانس را بيشتر بازي سياسي تا دغدغه حرفه‌اي و فني مي‌داند.
رافائل گروسي در روزهايي به ايران مي‌آيد كه ايران يكي از اصلي‌ترين سوژه‌هاي نشست پيش روي شوراي حكام آژانس بين‌المللي انرژي اتمي است و بسياري از گمانه‌زني‌ها حاكي از آن است كه احتمالا اين شورا به دليل آنچه نگراني از توسعه برنامه هسته‌اي ايران، عدم اجراي تعهدات برجامي از سوي تهران و ناكافي بودن پاسخ‌هاي ايران به پرسش‌هاي مطرح‌شده مي‌داند قطعنامه‌اي را عليه ايران صادر كند. در چنين شرايطي اگر ماحصل نشست شوراي حكام قطعنامه عليه ايران نباشد مي‌توان نخستين سفر گروسي به تهران در دولت جديد را موفقيت‌آميز خواند. تاكنون روسيه مخالفت خود را محكوميت ايران در نشست پيش روي شوراي حكام اعلام كرده و هشدار داده بود كه اگر پيش‌نويسي براي محكوميت ايران به شوراي حكام ارايه شود به آن راي منفي خواهد داد. سعيد خطيب‌زاده نيز در گفت‌وگو با خبرگزاري فارس ابراز اميدواري كرد كه شوراي حكام دست به اقدامي تخريب‌گر در روابط دوجانبه نزند.
بسترسازي دوباره براي از سرگيري مذاكرات؟
به گفته كاظم غريب‌آبادي، نماينده ايران در آژانس بين‌المللي انرژي اتمي، رافائل گروسي كه شامگاه شنبه به تهران رسيد امروز با رييس سازمان انرژي اتمي ديدار مي‌كند و صدور يك بيانيه مشترك نيز در دستور كار دو طرف قرار دارد. خروجي اين سفر و محتواي بيانيه مشترك مي‌تواند به بستري براي ازسرگيري رايزني‌هاي هسته‌اي ميان ايران و 1+4 براي بازگشت ايالات متحده به اجراي تعهداتش در برجام تبديل شود. تاكنون شش دور مذاكره ميان ايران و 1+4 با حضور غيرمستقيم ايالات متحده در وين برگزار شده و برگزاري دور هفتم اين رايزني‌ها به پس از نقل و انتقال‌هاي سياسي در تهران موكول شد. گروسي در حالي به ايران سفر مي‌كند كه تيم سياست خارجي دولت سيزدهم هنوز تصميم خود را براي زمان از سرگيري رايزني‌ها و همچنين اعضاي تيم مذاكره‌كننده اتخاذ نكرده است. شنيده‌هاي «اعتماد» حاكي از آن است كه تلاش‌هاي پشت پرده سعيد جليلي، عضو شوراي عالي امنيت ملي و يكي از كانديداهاي عقب‌نشيني‌كرده از رقابت نهايي رياست‌جمهوري در خردادماه براي انتصاب علي باقري به عنوان معاون سياسي وزير خارجه و رييس هيات مذاكره‌كننده ادامه دارد.
در حالي كه ابراهيم رييسي از نخستين نشست خبري در جامه رييس‌جمهور تا به امروز به مناسبت‌هاي متفاوت اعلام كرده كه از هر ابتكاري براي رفع تحريم استقبال مي‌كند و حسين اميرعبداللهيان، وزير خارجه كابينه او نيز در گفت‌وگو با مقام‌هاي متفاوت كشورهاي منطقه‌اي و فرامنطقه‌اي از توسل به ديپلماسي براي بازگشت تمام اعضا به اجراي برجام سخن گفته است اما تعلل در از سرگيري مذاكرات به فضاسازي‌هاي منفي عليه ايران دامن زده است. همزمان تلاش مخالفان برجام و عادي‌سازي رابطه اقتصادي و تجاري ايران با جامعه جهاني از جمله رژيم اسراييل براي پايان دادن به برجام شدت بيشتري پيدا كرده است. از سوي ديگر صداهايي در ايالات متحده مبني بر بازگشت‌ناپذيري گام‌هاي معكوس برجامي ايران بلند شده است. صداهايي كه معتقد است ايران در دو سال گذشته با چنان سرعتي از سقف و كف تعهدات هسته‌اي داده‌شده در برجام فاصله گرفته كه بازگشت آن به تعهدات اوليه ديگر از حيث عدم اشاعه براي غرب حائز اهميت نيست. در چنين شرايطي است كه برخي زمزمه‌ها مبني بر تمايل طرف امريكايي و تروييكاي اروپايي براي مذاكره با ايران درباره بندهاي جديد در برجام يا گرفتن تعهدي از تهران براي پيگيري چنين مذاكراتي به گوش مي‌رسد و شايد مقام‌هاي روس براساس آگاهي از همين خواسته غرب تاكيد مي‌كنند كه با ايران متفق‌القول هستند مفاد برجام قابل مذاكره مجدد نيست.
دولت ابراهيم رييسي با شعار اولويت رابطه با همسايگان است و ضرورت تقويت ديپلماسي اقتصادي كار خود را آغاز كرده و نخستين سفر حسين اميرعبداللهيان هم به عراق بود و همزمان امروز نيز نخستين مهمان عاليرتبه دولت سيزدهم نخست‌وزير عراق است اما تداوم اين روند خواسته يا ناخواسته با سرنوشت برجام گره خورده است. در شرايطي كه رابطه اقتصادي، تجاري و مراوده‌هاي مالي و بانكي ايران در سطح منطقه‌اي و فرامنطقه‌اي با پايان تحريم‌هاي هسته‌اي امريكا و تبعيت ساير كشورها از آنها عادي‌سازي نشود، رابطه با همسايگان يا كشورهاي دوست در شرق يا از ديد و بازديدهاي صرفا سياسي فراتر نخواهد رفت يا تهران مجبور است هزينه‌هاي دور زدن تحريم‌ها را همچنان پرداخت كند.
در هر مذاكره‌اي طبيعتا دو طرف برگه‌هاي مذاكراتي براي پيشبرد اهداف تعيين‌شده در اختيار دارند. دستان ايران در حال حاضر پر است اما اين موضع بالاتر يا شايد برابر تا ابد ماندگار نيست و رييس دولت سيزدهم بايد به منظور تامين منافع ملي سياست مشاركت حداكثري در مذاكرات براي احياي برجام را در پيش گرفته و همزمان با بلند كردن پرچم مذاكره هم ميدان ديپلماسي عمومي را به سمت تامين منافع ملي دراختيار بگيرد و هم مانع از پيروزي مخالفان منطقه‌اي و فرامنطقه‌اي ايران براي امنيتي‌سازي دوباره پرونده و بحران‌سازي از آن شود.
ايران در دو سال گذشته با گام‌هاي معكوس برجامي نشان داد كه محدوديت‌هاي پذيرفته‌شده در برجام هيچ تاثير ميان‌مدت يا بلندمدتي بر كيفيت و كميت برنامه صلح‌آميز هسته‌اي آن ندارد و امروز هم با توجه به گذشت قريب به شش سال از اجراي برجام مي‌تواند اندك زمان باقيمانده براي تعهدات اصلي هسته‌اي را به آرامي پشت سر گذاشته و از برجام به عنوان ابزاري براي تثبيت قدرت منطقه‌اي، تقويت ديپلماسي اقتصادي و نقش‌آفريني بيشتر در پرونده‌هاي مهم منطقه‌اي چون افغانستان، عراق و يمن استفاده كند.